Antibiotic: Isku Dawee, Ha Isku Dilin

     Waxay ahayd 1928 kii markii  Sir Alexander Flemming si nasiib ah u sahamiyay Penicillin-ta oo ahayd hordhacii Daawooyinka loo yaqaan Antibiotic-ga. Waxay ahayd dhacdo xiiso badan laakin aanan halkan kaga warami karin. waxay qaadatay 12 sanno in la adeegsaddo antibiotic-ga. Caqabada ugu wayn ee hor taagnayd in si fiican wax loogu daweeyo waxay  ahayd iyadoo aany jirin hab suuro geliya in si baaxad leh oo suuqa gelin karta loosoo saaro, sababta oo ah tiknoolajiga iyo horumarka wershadaynta oon halkaas gaadhin xiligaas.

     Bishii August 1940 kii ayaa 10 kii qof ee ugu horeeyay lagu tijaabiyay dawada Penicillin. Wakhtigaas laga soo bilaabo ilaa maanta Antibiotic-ga waa nooc ka mid ah daawooyinka ugu muhiimsan ee maanta aynu haysano si aynu ugu babacdhigno  xanuunada faafa ee ay sababaan Ili-maqabatayga Bakteeriyadu ( Bacteria).  

     Antibiotic-ga waxaa lagasoo dhalaaliyay Bakteeriyada lafteeda, waxay ahaayeen maadado marka horeba kudhex kaydsanaa ayna adeegsan jirtay Bakteeriyadu.Markii laga soo tuujiyay Bacteria-da ayaa inta shaybaadh lageliyay la bedelay qaab dhismeedkoodii, adkaysigooda, waxa kale oo la kordhiyay inta ay jiri karaan ee shaqadoodu socon karto. Farsamayntani waxay suuro gelisay in Antibiotic-gu noqdaan difaac ugu adag ee aynu kaga hortagno kuna dawayno cudurada ay keento Bacteria-du. Xanuuno kumanaan qof muddo kooban ku dili jiray ayaa si fudud looga guulaystay oo ku dhawaaday in la dabar-jaro.

     Adeegsiga Antibiotic-gu kuma koobna oo keli ah caabuqyada ay Bacteria keento, waxaase kale oo loo adeegsayaa, diyaarinta qaliinada, daawaynta xanuunnada Kansarka, Naaxinta xoolaha nool (growth Promoters) iyo nafaqeeyayaasha ciida loogu talo galay beerida (farm Fertilizers) .

hadaba, waxa muddo dheer isasoo taraayay hoos u dhac ku yimid tamartii iyo wax tarkii Antibiotic farabadan . taasna waxaa keenay iyadoo Bacteria-dii ay samaysatay qalab iyo hab ay isaga difaacdo Antibiotic-ga ( Antimicrobial Resistance).

Antimicrobial Resistance; waa Bacteria-dii oo fahamtay, baratay kadibna samaysatay qalab iyo farsamooyin kakan oo ay isku difaacdo.

     “Sababta ugu muhiimsan ee 99% ka mas’uulka ah iska caabigan xoogan ee ay samaysatay Bacteria-du waa Isticmaalka qaldan iyo ku tagri-fal lagula kacay adeegsiga daawooyinka ( Antibiotic)”.

     Qaadashada Antibiotic aanuu qofku u baahnayn, ama uu u qaato xanuun aan ahayn kii  loogu talo galay, ama qofka oo qaata Antibiotic-ga muddo kooban oo kayar intii loo qorsheeyay in xanuunka lagu daweeyo, ama qofka oo caadaysta inuu isagu iska iibsado Antibiotic aanuu garanayn waxa uu ku keeni karo jidhkisa, ama iyadoo la wadaago; oo qof dawo isaga dhakhtar u qaray uu u gudbiyo qof aan loogu talo gelin; dhamaantood waa arimaha keena in Bacteria-da Qofkaas ku jirtaa ay la qabsato isuna diyaariso iska difaaca Antibiotic-ga( Multidrug Resistance).

     Waxaa xusid muddan in marka mid kamidda difaacyadaa Bacteria-du samaysatay xal loo heloba ay abuurto kuwo cusub oo intii hore ka kakan kana murugsan. Waxa kale oo werwer badan ku haya ururada iyo khubarada caafimaadka xaqiiqada ah in nocyadda bacteria-du isu gudbiso oo is qaadsiiso difaacaa ay samaysatay oo “Bacterial Resistance” uu ku faafo bulshada. Xanuunnada ay ka midka yihiin TB-da, Jabtida, Oofta, iyo Qoor-gooyaha ayaa kamid ah kuwa bacteria-da sababtaa aad ugu adkaysto Antibiotic-ga. Iyadoo ay jiraanba wadmo badan oo ay aad u adagtahay in si buuxda loo daweeyo xanuunadan.

     Arinkani waa khatar wayn oo soo foodsaartay wadamo badan, gaar ahaa kuwa dhaqaalahoodu yaryahay, wacyiga caafimaadku liito, aqoonta muwaadiniintu koobantahay, fayadhowrka iyo nadaafaduna hoosayso.Maxaa Inala gudboon si aynu u yarayno khatarta aafadan? Talada ugu qaalisan ee qof ku dhaqmi karo, ama uu qof kale u gudbin karo ee la xidhiidha Antibiotic-ga waa

“Antibiotic-ga kula dhaqan Ixtiraam iyo Digtoonaan”

·        Marnaba ha dalban Antibiotic hadii dhakhtar go’aamiyo in aanad u baahnayn.  Antibiotic-gu ma daweeyo xanuunnka Virus keeno sida durayga iyo shubanna intooda badan, xataa in badan oo xanuunnada Bacteria-du keento ee fudud jidhka qofka ayaa ka awood bata oo uma baahna Antibiotic, markaa haku degdegin Isticmaalka Antibiotic-ga.

•  Waligaa ha qaadan dawo aan adiga laguu qorin, mid laguu qorayna qofkale hala wadaagin.  
•  Hadii dhakhtar kuu qoro Antibiotic dhamayso muddadii lagugu talo galay, haku joojin dhexda, xataa hadii aad dareento inaad ladnaatay. Taasi waxay ka dhigan tahay Bacteria-dii waa Carisay ee maad Cidhib tirin. 
• Antibiotic dhakhtar hore kuugu qoran oo aad ku ladnaatay, hadad wakhti danbe bukooto, ha qaaday waxaa suuro gal ah in xanuunkan cusubi kii hore ka duwan yahay ama Bacteria-da kan hada dhalisay tii hore ka duwan tahay, latasho dhakhtar. 
• Waxaa muhiim ah si aad uga hortagto Xanuunnada,  in aad loo xoojiyo nadaafada qofka, xuntada, hoyga, iyo deegaanka.

• Faraxallashadu waa hubka ugu culus ee laga hortago xanuunnada, waa in ay dhaqan noqotaa, lana barto habka ugu saxsan ee loo Faraxasho!!

Kaalinta Xirfad layaasha Caafimaadka:

Antibiotic badan ood qortaa kaadhigi mayso dhakhtar wanaagsan, waxay keliya kordhinaysaa dhibaatooyinka bukaanka iyo bulshada oo dhan. Waa in dhakhtarku si buuxda u raacaa nidaamka caalamiga ah ee ku daawaynta Antibiotic-ga (International guidelines for Antibiotic Prescription).

Waa in dhakhtar-ku hubsado in qofku antibiotic u baahan yahay iyo inkale ka hor intaanu u qorin antibiotic.