Kacdoon: xaqiijinta yool aan guuro gal ahayn- "Guusha halganka waxa horseeda hogaamiyaha"

Waxa la yidhaa “Siyaasadu waa fanka ka dhabaynta yool suuro gal ah”, inaguna waxaynu odhan karnaa “Kacdoonku (revolution/ الثورة) waa fanka ka dhabaynta yool aan suurto gal ahayn”sababtu waxa weeye aminta kacdoonku ma aha amin caadi ah oo lagu dabaqi karo xeerarka siyaasada caadiga ah. Waa amin uu furka tuuro fulkaano; waa ammin dabarka ka jarta tamar aan fakateen hadii aan kacdoon jirin. Waa ammin diirisa hanka iyo halyaynimada geesiga si aan dhacdeen hadii aanu kacdoon jirin . Waa ammin bulshada kasoo dhalaalisa astaamaha ugu bilan, ugu boqran uguna bilicsan.   

Qore: Maxamed Mukhtar Alshanqiti
Turjume: Dr Abdikarim D Hassan

Kacdoonku waxa uu u baahan yahay dareen istiraatijiyadeed iyo qorshayn sugan. Waxa uu u baahan yahay hilaadin siyaasadeed; waxay intaasba kala mid tahay yool kasta oo siyaasadeed. Laakiin shayga kacdoon ugu baahi badan yahay waa niyad adayg, rabitaan aan la loodin karin, iyo in iimaan dhidban loo yeesho xaqnimada qadiyada loo halgamayo; in lagu dheganaado gaadhitaanka guusha inta ay doonto haleekaaso naf-huriduye. Waa in la fahmo in kacdoonnadu yihiin loolan jiritaan ee aanay ahayn mid wax kala riixasho; waa loolan joosasho, ee ma’aha mid baryootan.

Dhamaadkii sanadkii 1776, jamhuuriyada maraykanka ee hada uu dhalatay waxay jirtay lix bilood oo keli ah. Markaas ayay halgamayaashii maraykanku wxay ku dhawaaqeen in ay ka go’een boqortooyadii Ingiriiska, waxay unkeen jamhuuriyad ay ku midoobeen 13 gobol. Dalkan yar ee curdinka ah waxa soo food saartay dagaal aan isu dheeli tirnayn oo ay la galeen boqortooyadii xooga badnayn ee ingiriiska: wadankii berigaa aduunka ugu awooda badnaa, ugu nidaamka fiicnaa uguna hubka casri sanaa.

Lix bilood markii dagaalku socday ayaa ciidankii gobonimo u dirirka ahaa ee uu hogaaminayay George Washington (1732-1799) wuxuu noqday mid bayhoofsan. Wuxuu ahaa ciidan ka samaysan maleeshiyooyin maryo alool ah oo laga soo ururiyay 13 gobol waxaanay la kulmeen guul-darooyin is dabajoog ah. Guul-darrooyinkaas tirada badan waxay keeneen niyad jab iyo go’aan qaadashadii oo habqan noqda. Bulshadii kacdoonka taageersanayd ayaa iyana ka niyad jabtay in kacdoonkoodu guulaysan karo. Waxa bilaabmay in sadex iyo tobankii gobol ka caga-jiidaan inay ciidan iyo cuudba u diraan furimaha dagaalka.

Dareenka guud iyo dhacdooyinka maalin laha ah ee halganku waxay dadka ku riixayeen quusasho iyo is dhiibid; in gammuunka iyo gaashaankaba la dhigo si loo bad’baadiyo maxasta. Halgamayaashii waxa laga qabsaday New York. Waxay ka yaaceen kongaraskii filadelfiya- caasimadii Jamhuuriyada curdinka ah- oo u baxsaday Baltimore iyagoo ka cabsi qaba in ciidanka Ingiriisku kabaha la dulmaro. Guul darooyinka isdaba jooga ah waxay sababeen in George washington uu waayo awoodii ciidankiisa oo noqotay wax la dilo, wax la qafaasho, wax is dhiiba, iyo wax ciidankaba ka baxsada oo dhuunta. Ciidanka gobonimo doonka ahi muu ahayn ciidan leh derejooyin, muu lahayn xeer ciidan oo nidaamiya howl-gelinta iyo isku haynta askarta, muu ahayn ciidan qaatay tababar sax ah oo u dhigma tababarka iyo daryeelka ciidanka ingiriisku haystay. Waxa kali ah ee ciidankan mideeyay waxa ay ahayd awooda hogaamineed ee taliyahooda Janaral George Washington, xaqnimada qadiyadooda, iyo yididiilada mustaqbal ifaya. Dhaqdhaqaaq kasta oo gobonimo doonna waa sidan oo kale, sida aynu ka dheehan karno soo jireenka taariikhda.

Janaraalku muu niyad jabin, manuu quus qaadan. Ismuu doorin dareenkii uu ka qabay xaqnimada qadiyadiisu, umuu jilcin kuwii beerkoodu dubaaxinayay ee iska ogolayd in laga hoos maxaafsado gumastaha. Dheg uma dhigin talooyinka dibin-daabyada wata ee inta gumaystaha la qadhaabata. Waxa uu ku sharatamay mustaqbalka waxaana uu bilaabay in uu ka fikiro sidii uu u hanan lahaa guul wayn oo kacdoonka usoo celisa dheehiisii, dibna u cusboonaysiisa karaarkiisii. Janaraal waashantoon waxa uu qaatay go’aan u muuqday jar iska xoornimo iyo miidaamo indho la. Waxa uu qorsheeyey inuu weeraro mid kamid ah qalcadahii ugu waynaa ee ciidanka gumaystaha: waa qalcadii Trenton, New Jersey.

Qalcadani waxay dhufays u ahayd ciidan aad u xoogan oo calooshooda ushaqaystayaal Jarmal ah u badan (Hessian forces), kuwaas oo Ingiriisku usoo kiraysay inay u dagaalamaan. Waxa meesha ku kaydsanaa hub, saanad dagaal, cunto iyo hu aad u tiro badan oo kacdoon wadayaasha u suuro gelin karayay inay mudo dheer dagaalamaan, kagana baaqsadaan in si kama danbays ah loo jebiyo. Qalcada oo uu qabsadaa waxay ahayd sida keli ah ee uu ku rajo gelin karayay bulshadii halganka taageersanayd. Laakiin howl galku ma sahlanayn. Qalcada iyo ciidanka kacdoonka waxa u dhexeeyay wabiga wayn ee Dilaweer. Wakhtigu waa jiilaal wabiguna waxa uu ku dhawaa in uu wada barafoobo. George washington waa in uu ciidankiisa tallaabiyo niska danbe ee habeenka isagoo isku qarinaya duufaano baraf wata, isagoo wata doonyo baali ah oo duugoobay asi uu ugu kediyo cadowga. Waxa uu ogaa in aanu guul urin doonin hadii warkiisa la helo oo loosii dhufays qaato. Mr Washington waxa uu ka dhaqaaqay qoyskiisii, hanti badan, iyo nolol faakahaysi u badan si uu u hogaamiyo kacdoonkii bulshada maraykan. Waxa uu muujiyay hogaamintiisa milatari iyo siyaasadeedba oo debecsan, mid guubaabineed, hogaamin raadaysay dareenka ciidanka ku daba-fayshanaa. Wuxuu ahaa hogaamiye fahansan duruufaha nololeed isla markaana og in uu hogaamiye u yahay ciidan naftood hurayaal ah oo aan ahayn calooshooda u shaqaystayaan lasoo kiraystay, sida boqortooyada ingiriiska.

David fisher oo ah taariikh yahanka qoray buuga  (عبور واشنطن/Washington’s Crossing) ayaa waxa uu sifaynayaa duruufaha waashinton iyo ciidankii uu hogaaminayay ay joogeen amintaa kakan; waxa uu Mr fisher yidhi “ waashantoon waxa uu khasaaray sadex gobol (states) iyo 90% ciidankiisii mudo 12 todobaad ah gudahood. Kumannaan maraykan ah ayaa iska aqbalay in ay sii xukunto boqortooyadii ingiriisku oo ay ka mid ahaayeen qaar ka midd ah ragii saxeexay madax-banaanid. In badan oo taageerayaashii kacdoonka ahna quus ayaa gondaha u riday”. Laakiin, ugu danbayntii, kacdoonkii shacabka maraykan waxa badbaadiyay niyad adayga hogaamiyaha iyo hal-abuurkiisa istiraatijiyadeed. Taasi waxay tusaale cad u tahay sida hogaamiye ku dhac iyo aragti fog lihi u samato bixin karo umad han-jabtay oo u diyaar ah in ay is-dhiibto. Mar labaad, Mr Fisher waxa uu leeyahay “ dadka maraykan waxay dhiseen uman bilaa dowlad ah, ciidan aan kala sarayn lahayn; laakiin awoodoodu waxay ahayd: qadiyadooda oo xaq ah, dhulka oo ay taako-taako u garanayeen; iyagoo ah dad diin leh oo mabaa’di diisu ku dhiiri gelinayso inuu sugnaado oo dhabar adaygo”.  Hogaaminta Mr waashintoon waxay hal-gamayaasha siisay tusaale ay higsadaan, ku day’daan, oo kana dhimbiil qaataan naf-huridiisa.

Subaxnimadii 26 December 1776 ayaa ciidankii waashintoon waxay ku guulaysteen in ay gacanta ku dhigaan qalcadii Trenton. Waxay ahayd guul bedeshay miisaankii awooda iyo jihadii kacdoonku usocday labadaba, taariikhda maraykankana bog-dahab ah kaga qoran ilaa maanta. Waxay ahayd guul maydhay quustii oo daaha ka fayday hirar rajo ah. Waxay kacdoonkii xuriyad doonka usoo celisay dheehi iyo dhaadashadii; waxay hal-gamayaashii ku abuurtay dhiiranaan iyo dhalinyaranimo cusub. Waxa la sheegaa in wadamo dhowr ah oo reer Yurub ah ay guushaas ka dib  u yabooheen taageero kacdoonka. Si xusuusta taariikhda loogu xardho, maraykanku waxay dagaalkaas ka sameeyeen filimo taariikheed iyo kuwo daraamo oo aad u badan. Waxa ka mid ah filinka la magac baxay (The Crossing) oo aad u qaadaadhigaya doorka ay lahaayeen waashinton iyo kornayl Joon kolofar.

Filimku waxa uu sawirada odhaahda aynu maqaalka ku bilownay ee tilmaamaysay farqiga u dhexeeya kacdoonka iyo dhacdooyinka siyaasadeed ee kale. Waxaad arkaysaa Janaraal Hurayshiyo Gaytis oo talo siinaya waashintoon kuna leh “ Isdhiib, waayo kacdoonkani wuu dhamaaday” waxaad arkaysaa isagoo hal-gamayaasha ku sifaynaya inay yihiin “ qaar iska qabwayn, dhiig culus oo aan lahayn wax khibrad iyo mala’awaal ah toona”. Waashantoon waxa uu ugu jawaabay “ Bax, ii dhaaf xerada” isagoo ka ilaalinaya in uu dareenkaa liita ee han-jabka ah u gudbiyo ciidanka”

Muuqaal kale, Janaraalku waxa uu waydiinayaa Kornaylkiisa “ Ciidanka maka tallaabin kartaa wabiga” Goloofar waxa uu ku jawaabay “Maya, laakiin waan samayn”, maxaad u jeedaa? Ayuu waydiiyay waashintoon. Isna waxa uu ku jawaabay “ howl-galka gebigiisuba waa waali, laakiin hadaad ku adkaysato in aad naarta tagto, waan ku raaci”. Halkaa waxa inooga muuqda laba cashar oo kusaabsan kacdoonada umadaha. Ta koobaad, kacdoonku ma’aha xaqiijinta wixii suuro gal ah; kacdoon waa xaqiijinta yool aan suuro gal ahayn. Casharka labaad, kacdoon kastaa waxa uu u baahan yahay hogaan mulhim ah oo naf-hurid ku hanta kalsoonida halgamayaasa. Daacadnimadiisa, go’aan adkaantiisa iyo dhaqan toosnaantiisuna ay qab iyo qiiro ku abuurto ciidanka.

Intii lagu guda jiray udiyaar garowga dagaalka, Janaraal waashintoon iyo kornayn Goloofar waxa u muuqday in “kacdoon yahay xaqiijinta yool aan suuro gal ahayn” sidaa darteed u hogaansanka sharciyada gumaystuhu dejiyay iyo ku dheelida xayndaabkiisu waxay dhab ahaan suul daaraynayaan kacdoonka waana in laga tallaabsado. Iyadoo toban sano laga joogaa bilowgii kacdoonadii gu’ga carabt, ayaa wali dagaal qadhaadh oo nafsi ah lagu hayaa dhalintii gadoodka hurisay. Qowlaysata xukuma dowladaha carabta iyo taageerayaashooda shisheeye waxay si aan daal lahayn isugu deyayaan in ay quus iyo rajo beel ku abuuraan shacabka carbeed ee rajo doonka ah. Waxay ku dedaalayaan in ay aaminsiiyaan in wadada isbedelku oodan tahay.

Hasayeeshee, waxay taariikhdu ina barasay in aminta naftu xawlal mariidka timaad, aminta guul darrooyinku tuulmaan in ay tahay aminta xaqa iyo yididiilada lagu mintido. Cadowga ugu wayn ee kacdoonka umadi leedahay waa quusta iyo isdhiibida. Waa in ay wiiqanto rajada mustaqbalku. Waxa halganku dhabar jabaa marka halgamaagu naftiisa shaabuugaynteeda kaga mashquulo la legdanka kelitaliyaha iyo in uu halganka garab-gorayeeyo isagoo sheeganaya dhexdhexaadnimo. Taariikhdu waxay ina baraysaa in guusha iyo guul-daradu inta badan ku xidhan tahay shakhsiyada hogaamiyaha. Tusaale-yaashu way tiro badan yihiin: Gaandi, Cali Janaax, Mandeela, Kastaro, Cali Cisat Bogafij dhamaantood waa hogaamiye yaal guul ka keenay halgan in badani ku sharatantay in aanu guulaysan karin. Bulsho xoogan oo hanatay dhamaan agabka guulaysiga ayaa waxa fashilin kara hogaamiye qaloocan; midd kale oo awood ka aradan ayaa waxa guul usoo hoyn kara hogaamiye fogaan arag ah. Sidaa darteed, inta aanay halgan nololeed u hanqal taagin, bulshadu waa in ay hogaamiyaheeda hesho. Waayo hogaamiyuhu isagaa horseeda guusha halganka.

Maqaalka waxa lagu faafiyay mareegta Aljazeera.net isagoo ku qoran afka carabiga. Waxaan ka afeefanayaa in sifiican loo ilaaliyay nuxurka maqaalka laakiin meelaha qaar la qoor qabtay si loogu fududeeyo akhristaha Somaliga ah. Magaalka isagoo afcarabi ah waxaad ka akhrisan kartaa link-ga hoose.